Sociale innovatie nodig in de energietransitie

De energietransitie gaat over zoveel meer dan zonnepanelen en windmolens. Of je het nu vraagt aan een beleidsmedewerker duurzame energie bij de gemeente of een willekeurige bewoner op straat, de energietransitie wordt vaak negatief, als een technisch complexe en bureaucratische opgave omschreven. ”Het is duur en de belastingbetaler draait uiteindelijk op voor de rekening. Er zijn te veel belanghebbenden en iedereen zit op elkaar te wachten. Duurzame energiebronnen zoals windmolens nemen vooral schaarse ruimte in. Eigen initiatief wordt in de kiem gesmoord door regelgeving.” Politici vinden zichzelf soms best ambitieus maar verwijzen naar een traag ambtenarenapparaat dat al die mooie doelen niet (snel genoeg) realiseert.

De opwarming van de aarde wordt al decennia aangekondigd. Van Shell knew (1986) tot An inconvenient truth (2006) tot de Green Deal (2021) – we kunnen later niet zeggen dat we geen signalen hebben gekregen over de klimaatverandering. Misschien moeten we het allang over een klimaatcrisis hebben, in plaats van klimaatverandering, omdat de opwarming snel gaat en de maatregelen te langzaam.

Klimaatakkoord

In het Klimaatakkoord heeft de Nederlandse regering de afspraken vastgelegd tussen de overheid, organisaties en het bedrijfsleven om de CO2-uitstoot te verminderen en de gebouwde omgeving volledig aardgasvrij en energieneutraal te maken. Dit stelt Nederland inderdaad voor enorme uitdagingen. Het is alleen de vraag hoe we elkaar niet de afgrond in kunnen praten, maar hoe we de harten, hoofden en handen kunnen winnen van degenen die uiteindelijk concreet vorm moeten geven aan de transformatie. Wat helpt alle stakeholders, waaronder installatie- en exploitatieadviseurs om een betere ondersteunende rol te spelen in de energietransitie? Een activerend verhaal!

Dat begint wat de DIA Groep betreft bij een positief, verbindend en vooral activerend verhaal. Een verhaal dat start met het besef dat de energietransitie niet uitsluitend een technocratische opgave is. Het is een culturele, maatschappelijke, sociaal-economische en hele menselijke uitdaging. De Europese strategie om tot een Green Deal te komen heet niet voor niets het Nieuw Europees Bauhaus. Von der Leyen: “Het Nieuw Europees Bauhaus is een project van hoop om na te gaan hoe we na de pandemie beter kunnen samenleven. Het gaat erom duurzaamheid en stijl te verbinden om de Europese Green Deal tot in de harten en de huizen van burgers te brengen.” Daarnaast zijn wij ervan overtuigd dat de omslag naar een duurzame energievoorziening niet alleen een oplossing biedt tegen het snel veranderende klimaat, maar ook tot nieuwe kansen leidt: bijvoorbeeld voor een betere en gezondere inrichting van de gebouwde (leef) omgeving, meer betrokkenheid van gebruikers en nieuwe baankansen voor onze samenleving. Bovendien geloven wij dat er veel meer potentie in de maatschappij zit om deze uitdagingen aan te gaan en kansen te grijpen, dan waar tot nu toe wellicht gebruik van wordt gemaakt. Benut kennis over sociale innovatie om de energietransitie te versnellen. Sociale innovatie is cruciaal om de energietransitie te versnellen. Kennis van gedrag en mens met de daarbij behorende innovaties kunnen we zo beter benutten. Dit vraagt niet alleen een verregaande transitie van sectoren zoals de energie, de landbouw en industrie. Ook in ons dagelijkse leven moet het nodige veranderen. De technologische innovaties om dit mogelijk te maken zijn er. Maar de techniek is slechts een deel van de puzzel. Sociale innovatie is minstens zo belangrijk. De energietransitie is een maatschappelijk vraagstuk dat iedereen aangaat en waarbij het gaat om meer dan alleen technologische oplossingen. Economische gevolgen en sociale aspecten spelen een minstens zo grote rol. Uit onderzoek van de NVDE bleek eerder dit jaar dat we met gedragsveranderingen zoals de verwarming en verlichting uitzetten als er niemand is, veel energie kunnen besparen. Ook het laatste IPCC rapport onderstreept het belang van gedragsverandering om klimaatopwarming tegen te gaan. Volgens de wetenschappers die gewerkt hebben aan dit IPCC rapport kan maar liefst 40 tot 70 procent van de uitstootvermindering in 2050 komen van gedragsverandering op allerlei gebieden. Begrijpelijk dus dat er de laatste tijd steeds meer aandacht komt voor sociale innovatie. TNO onderzoekt onder andere wat mensen beweegt of afremt om mee te doen in de energietransitie.

Consuminderen

In onderzoeken komt het onderwerp consumptie vermindering - hoe zal ons toekomstige leven zijn als we consuminderen en welke rol hebben burgers, overheid en bedrijven dan - en consumer engagement naar voren. Dan moet je denken aan vragen zoals: Hoe kunnen we de consument c.q. de gebruiker energie slimmer laten gebruiken? Hoe vlakken we piekmomenten in het elektriciteitsnet af, en benutten we dalmomenten beter, slaan we het beste opgewekte energie op en mixen we energiebronnen in en om een gebouw of binnen energie gemeenschappen? Daarnaast wordt aandacht besteed aan wat we de inclusieve energietransitie noemen. Iedereen beleeft de energietransitie anders. Hoe krijgen we iedereen mee en hoe zorgen we voor een eerlijke verdeling van de baten en de lasten? Tenslotte wordt ook gekeken naar hoe ondernemingen hun bedrijfsactiviteiten duurzamer kunnen maken en de verblijfsomgeving daarbij kunnen betrekken. In een duurzaam energiesysteem met veel zonne- en windenergie zullen we bijvoorbeeld onze energie slimmer moeten gaan gebruiken. Duurzame bronnen zijn immers weersafhankelijk en we gebruiken steeds meer elektrische apparaten en installaties. Hoe groter hun aandeel in de totale energiemix, hoe extremer de pieken en dalen op het netwerk zullen zijn. Eén van de oplossingen is het beter afstemmen van verbruik op het aanbod. Slim laden, een laadpaal die een auto gaat opladen als de zon schijnt en minder snel laadt op het moment dat er minder energie aanbod is, is hiervan een voorbeeld. De vraag is of en onder welke voorwaarden mensen daartoe bereid zijn.

Uit onderzoek weten we dat gebruikers bijvoorbeeld graag bereid zijn hun warmtepomp in te schakelen om energie op te slaan op piekmomenten in plaats van de vooraf vastgestelde momenten (’s nachts). De warmtepomp verwarmt dan het water in het buffervat als er veel zonne-energie is, zodat er een warmtebuffer ontstaat. Hiermee kun je optimaal de opgewekte energie benutten. Ook met het verlagen van de 'gedoe factor' is nog winst te halen. Het helpt gebruikers als verduurzamen makkelijker gemaakt wordt.

Sociale innovatie is onmisbaar in de energietransitie. We laten de kennis daarvan nog veel onbenut. We hebben allemaal te maken met de energietransitie en de tijdsdruk neemt toe. Om de energietransitie te versnellen is het juist belangrijk om bestaande kennis te benutten en gericht meer onderzoek te doen. Het is belangrijk om met een andere blik te kijken en strategieën toe te passen die domein- en organisatieoverstijgend zijn, strategieën die gebruikers aanspreken op hun creativiteit en motivatie om tot nieuwe duurzame oplossingen te komen, strategieën die uitgaan van co-creatie en samenwerking tussen alle lagen van de keten. Het smeden van ongewone en vernieuwende coalities in de gebouwde omgeving tussen stakeholders zoals overheden, sociaal bewogen ondernemers, stadmakers, architecten, projectontwikkelaars, aannemers en andere betrokkenen. Deze partijen kunnen nieuwe duurzame oplossingen ontwikkelen en met en van elkaar leren. Dit is geen participatieproces, maar een co-creatieproces: belangrijk uitgangspunt is dat alle deelnemers meepraten en op een gelijkwaardige manier samenwerken. We gebruiken design

thinking, actieonderzoek, challenges, incubators, pioniers programma's en social-lab-methodes om betrokkenen te helpen op een ontwerpende en onderzoekende wijze voor duurzame sociale innovatie aan de slag te gaan.

De DIA Groep heeft als adviseur op het gebied van installatie, exploitatie en brandveiligheid advies veel ervaring in het incorporeren van sociale innovatie in duurzame, onafhankelijke ontwerpen op het gebied van elektrotechniek en werktuigbouwkunde. Ons team van ingenieurs draagt oplossingen aan waar de gebouwde omgeving mooier, beter en duurzamer van wordt. Voor nu en de Toekomst!